مقرنس یکی از عناصر تزیینی معماری هست که درون زیباسازی بناهای ایرانی بـه ویژه مساجد و آرامگاه‌ها نقش مـهمـی دارد . مقرنس در کتیبه ها مقرنس‌ها بـه شکل طبقاتی کـه روی هم ساخته شده به منظور آرایش بناها و یـا به منظور آنکه بـه تدریج از یک شکل هندسی بـه شکل هندسی دیگری تبدیل شود، مقرنس در کتیبه ها بـه کار مـی‌روند . مقرنس در کتیبه ها مقرنس‌ها را مـی‌توان ازجمله عناصر موثر درون ساختن گنبدها دانست ، کـه بعدها کاربرد اولیـه را از دست داده و بیشتر به منظور تزیین بـه کار رفته است. مقرنس‌ها معمولاً درون سطوح فرو رفتهٔ گوشـه‌های زیر سقف کار مـی‌شوند اما محل قرار گیری این عنصر تزیینی مـی‌تواند درون بالای دیوارها، سقفها گوشـه‌ها سردرها و مانند آن‌ها باشد. برخی معماران مقرنس‌ها را درون جبهه ساختمان‌ها نیز بـه کار‌اند و در ساختن آن مـهارت را بـه حدی رسانده‌اند کـه نمـی‌گذاردند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایـه فشار آورد .
انواع مقرنس :
مقرنس‌ها را از لحاظ شکل مـی‌توانند بـه ۴ دسته تقسیم کرد :
۱- مقرنسهای جلو آمده: مقرنس‌هایی را مـی‌گویند کـه مصالح آن از خود بناست . و در نـهایت سادگی و بدون هیچ پیرایـه‌ای بـه صورت آجر یـا گچی، انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش مـی‌دهند و استحکام آنـها زیـاد هست .
۲- مقرنسهای روی هم قرار گرفته : این مقرنس‌ها افزون‌بر مصالح بـه کار رفته اصلی بنا از مصالحی مانند گچ و آجر و سنگ کـه به بنا الحاق و اضافه شده ساخته مـی‌شوند و در سطوح داخل و خارج بنا بـه کار مـی‌روند. این مقرنس‌ها بیشتر درون چند ردیف (دو که تا پنج یـا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی هستند .
۳- مقرنسهای معلق : مقرنس در کتیبه ها شبیـه همان منشورهای آهکی آویزان درون غارها یـا استلاکتیت بوده و بیشتر از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال، کاشی و مانند آن‌ها بـه سطوح مقعر داخل بنا شکل مـی‌گیرند . این نوع مقرنس آویزان بـه نظر مـی‌رسند و دارای ثبات کمـی مـی‌باشند .
۴- مقرنسهای لانـه زنبوری : چنانکه از نام آن پیداست ، شبیـه لانـه زنبور هستند و در مجموع مانند کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته دیده مـی‌شوند . این دسته از مقرنس‌ها تاحدی شبیـه بـه مقرنسهای معلق هستند .
نکات فنی و کاربردی :
مقرنس‌ها بـه دو سبک اجرا مـی‌شوند درون هر مقرنس از پایین بـه بالا عناصر ریزتر و کوچکتر مـی‌شوند . مقرنس درون نقاط مختلفی درون سرستون‌ها و گلوئی‌ها و کتیبه‌ها و چشمـه‌طاق‌ها کار مـی‌شود . نامگذاری مقرنس بر اساس محل ساخت آن هست ، مثل مقرنس چشمـه‌طاق گلوئی ، کتیبه و مقرنس سرستون. درون مورد چشمـه‌طاق چون درون قوس‌ها و طاقی‌ها کار مـی‌شود، مقرنس قوس هم دارد بهر حال آنچه درون همـهٔ این انواع مشترک است، عناصر سازندهٔ آن هست که بنا بر اصطلاح سنتی آلت مـی‌نامند کـه مـهمترین آنـها عبارت اند از : شاپرک ، طاس ، تخته ، شمسه عرقچین، شمسه تخته قطارتی، چهار لنگهٔ منتظم و…
آلات نامبرده جزء آلات مشترکند ولی بعضی از انواع وجود دارند کـه فقط با مصالح گچ یـا آینـه یـا آجر به‌کار مـی‌روند و استفاده از آنـها با مصالح دیگر مجاز نیست . این آلات همگی هنگام کار روی یک نقشـه پیـاده گردند و مـهمترین و کاربردی‌ترین آنـها ترکیب طاسهٔ نیم شش (شش ضلعی) با دو شاپرک هست . به منظور مرحلهٔ ساخت حتما ابتدا آن را درون خارج بنا بصورت تخته تخته درست کرد که تا هم درون وقت و زمان اجرای کار صرفه‌جویی شود و هم خطر ریزش آن کمتر گردد، بعد از نسب هر تخته و محکم نمودن آنـها با پشت کار تختهٔ دیگری نصب و برای تیغه ارتفاع بین دو تخته حتما از تخته گچی نازک کـه قبلاً آماده مـی‌گردد استفاده کرد . به منظور بستن تخته‌ها حتما از طنابی محکم ولی نسبتاً نازک به‌نام طناب موئی کـه قلاب نامـیده مـی‌شود استفاده کرد و پس از پوشیده شدن با گچ حکم ستون معلقی را به منظور جلوگیری از ریزش کار دارد و سپس کار اجرا مـی‌شود .
[مراحل ساخت مقرنس - khane.com مقرنس در کتیبه ها]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sun, 08 Jul 2018 11:01:00 +0000